Het maken van een parfum is geen eenvoudig proces. Er komt heel wat bij kijken, vanaf het bedenken van een geur totdat het moment dat je een nieuw parfum in de winkel kunt kopen.
Op deze pagina beperken we ons tot de grondstoffen, hoe de grondstoffen gewonnen worden en het productieproces van parfum. In een aantal stappen wordt het maken van het parfum zelf helemaal uitgelegd.
Het maken van parfum begint natuurlijk met de allerbeste grondstoffen. Alleen de allerbeste bloemen leveren het allerbeste resultaat. Een slechte oogst van bloemen is zo erg als de slechte oogst druiven voor de wijn.
Vroeger werden er nog dierlijke ingrediënten gebruikt in het parfum, zoals inwendige klieren van een bever of inwendige beurzen van een muskusdier of civetkat. Nu is dit ten strengste verboden.
Het allerbelangrijkste product tot heden is nog altijd de bloem. Men heeft er eeuwen over gedaan om de complexiteit van het verkrijgen van olie uit bloemen de baas te worden. Tegenwoordig kennen we ook de techniek om dit deels zonder bloemen te doen. Dit noemen we synthetisch.
De belangrijkste bloem is de roos. Sinds ongeveer drieduizend jaar is het de meest geliefde bloem voor parfumliefhebbers. De oudste en bekendste vorm is het rozenwater. Dit komt uit de 8ste eeuw en werd voornamelijk naar China en India geëxporteerd vanuit Perzië.
Het plukken van rozen voor de blaadjes gebeurd rond half negen ’s morgens. Dan bevat de bloem de meeste vluchtige stoffen. Voor een kilo olie moet er vijf ton bloemen worden verwerkt. De olie bevat ongeveer driehonderd moleculaire elementen, waarvan sommige moeilijk te identificeren zijn. Dit is ook waarom het tot op heden nog niet is gelukt de roos synthetisch te verwerken.
Een andere bloem die zeer geliefd en veelal gebruikt wordt, is de jasmijn. De meest gebruikte jasmijn heet voluit Jasminum Grandiflorum. Ook deze bloem wordt voor zonsopgang geplukt om te voorkomen dat de warmte en dauw de kostbare bloemen aantasten. In een kilo olie zit ongeveer 750 kilo bloemen. Een voor een wordt de jasmijn geplukt. Een goede plukker plukt maar liefst 750 gram per uur! Er moet dus duizend uur geplukt worden om één liter olie te kunnen maken. Er zou geen grote geur bestaan zonder jasmijn. Dat zeggen althans de grote parfumeurs.
Verdere belangrijke bloemen zijn:
Tuberoos (uit Mexico)
Narcis (uit de Alpen)
Mimosa (uit Australië)
Sinaasappelbloesem (uit Zuid-China en het Middellandse Zeegebied)
Lavendel (uit de Alpen en Engeland)
Ylang-Ylang (uit de Filipijnen, Comoren en Madagaskar)
Heel veel van de bloemen worden dus synthetisch vervangen. Maar er zijn bloemen welke tot op heden niet synthetisch te vervangen zijn. Dit zijn Kamperfoelie en het lelietje-van-dalen. Deze twee verzetten zich tegen elke vorm van distillatie of extractie. Verder worden er nog heel veel soorten bloemen gebruikt, maar ook wortels, bladeren, takken, schors, mos, hars, gom, balsem, vruchten, zaden, pitten en kruiden.
Het verwerken van wortels (van bijvoorbeeld de iris, gemberplant en valeriaanwortel) gebeurt door middel van vermalen, dan in water dompelen en destilleren. Het verkrijgen van olie uit hout en schors gebeurd veelal door middel van stoom en destilleren.
We hebben nu meerdere malen gesproken over het verwerken van producten tot een olie voor in het parfum. Een aantal termen gaan we nader uitleggen.
Enfleurage a chaud is de oudste techniek en deze werkt als volgt: door bloemen in vet of olie te laten samensmelten door middel van de zon of au bain-marie. Nadat de olie of vet alles heeft geabsorbeerd werd het vet eerst door een linnen doek en daarna door een katoenen doek gefilterd. Nu had je dan een geparfumeerde zalf. Deze zalf werd dan wat verrijkt met wat kruiden of hars en druppeltjes essentiële olie.
Later, toen de distillatietechnieken vorderden, werd er alcohol gebruikt. Dit heeft immers de eigenschap geuren langer vast te houden. Na het machinaal schudden van het mengsel vet met alcohol en het laten rusten kon men de aromatische substantie en alcohol van elkaar scheiden. Dit werd een paar keer herhaald en uiteindelijk hield je dan een geparfumeerd extract over dat nog even voor de laatste vet resten gefilterd moest worden. Weer later werd het vet door vaseline vervangen.
Enfleurage a froid werd gebruikt voor kwetsbare bloemen die koud verwerkt werden. De blaadjes werden zorgvuldig geselecteerd en daarna verspreid en op een dun laagje vet uitgestreken op een glasplaat. Regelmatig werden de blaadjes ververst door nieuwe tot het vet verzadigd was met parfum. Na 2 dagen werden de bloemen boven tafel eraf geschud (defleurage). Het vet werd dan opgelost in alcohol, die weer moest verdampen. Uiteindelijk bleef er een zalfachtig smeersel over. Dit was een zeer dure methode. Het kostte drie kilo bloemen om een 1 kilo vet te parfumeren.
Distillatie (ook wel destillatie genoemd) is een techniek om door middel van verdamping twee of meer stoffen in een oplossing te scheiden, gebaseerd op het verschil in kookpunt van deze stoffen. Door gebruik te maken van stoom en bijvoorbeeld bloemen, kruiden, takken, wortels, komt er met een bepaalde techniek essentiële olie vrij. Dit werd gedaan middels het gebruik van een alambiek. In het Arabisch: an albic en betekent in de pot. De alambiek komt ook terug in de tekst over de 8ste en 10de eeuw waarin hij werd uitgevonden door de arabieren. Echter, de Grieken en Egyptenaren hadden het al over distilleren in de 3de en 4de eeuw voor Christus.
Een alambiek in het Arabisch: an albic en betekent in de pot, bestaat eigenlijk uit drie delen. Allereerst een vat met dubbele bodem die gevuld is met koud water. In het vat zitten platen met gaten waartussen de te distilleren ingrediënten zitten. In het vat zit een soort spiraal die fungeert als koeler. Bovenop zit de distilleerkolf.
Het water in de dubbele bodem wordt aan de kook gebracht en creëert stoom gevuld met de geurelementen. De stoom koelt vervolgens af en condenseert. De vluchtige bestanddelen van bijvoorbeeld de bloem, gaan met de stoom mee en condenseren ook. Een deel van deze vluchtige bestanddelen lost op in het water en een deel niet, dit scheidt zich af. Omdat dit niet in water oplosbare deel meestal lichter dan water is blijft het op het water drijven en kan daar worden afgegoten, dit noemt men de etherische olie. Het water wordt soms verhandeld als hydrolaat, bijvoorbeeld rozenwater.
Dit distilleren gebeurt nog steeds, al is het wel gemoderniseerd.
Niet alle planten en bloemen lenen zich voor het distillatieproces. Bijvoorbeeld de Rosa centifolia, mimosa of de narcis. Deze worden door middel van een oplosmiddel verwerkt. Werd dit in de 18de eeuw gedaan met gebruik van ether. Met alle gevaren die dat met zich meebracht. Met de chemische vooruitgang en veiligheid zijn ze later veelal hexaan en benzeen gaan gebruiken. Deze hebben een groot oplossingsvermogen en zijn vluchtig.
De extractie vindt plaats in een grote roestvrijstalen vaten met een inhoud van minstens 3000 liter. Hierin zijn geperforeerde platen gestapeld waartussen de bloemen en/of planten gestapeld kunnen worden en kan het oplosmiddel er goed tussendoor. Er zijn er ook waar draaiende manden in zitten. Door een ventiel wordt het oplosmiddel toegevoegd. Dan spreken we over macereren. Afhankelijk van het soort plant, zijn tijdsduur en de keuze van het oplosmiddel, worden de planten gespoeld.
Als alle geurstoffen zijn opgenomen in het oplosmiddel, wordt het overige vocht eruit gehaald door een klaarmachine. Daarna vindt er nog een gedeeltelijke distillatie plaats. Op de bodem blijft er een massa over die bestaat uit was, pigmenten en geurmoleculen. Als dit afkomstig is uit vaste planten of mos, zaden, gom, balsem, hars, wortels of zaden, dan noemen ze dit harsachtig. Het heet concrete als het van bloemen afkomstig is. Het harsachtige kan direct gebruikt worden in composities. Concrete moet nog verder verwerkt worden. De substantie is vrij dik en bevat paraffine en was die onoplosbaar zijn in alcohol. Eerst wordt de was eruit gefilterd.
In een pletmachine wordt de overige substantie vele malen gespoeld met alcohol om de geurmoleculen op te lossen. Dan wordt het onder lichte druk gedistilleerd en na het verdampen van de alcohol blijft de absolu: de etherische olie van geurende bloemen en andere aromatische plantendelen in de puurste en meest geconcentreerde vorm over. Het is zeer kostbaar.
Het verkrijgen van essentiële olie uit circusachtige is lastig. Dit werd vroeger gedaan doormiddel van groeven maken in de schil en het opvangen van de uit de blaasjes komende geurolie in de andere hand met een spons. Men noemde deze methode la spugna. Dit was natuurlijk een zeer tijdrovende klus. Nu wordt dit gedaan door geavanceerde machines.
Tegenwoordig werken er diversen bedrijven mee aan het maken van 1 parfum. Zo krijgt een “neus”of bedrijf de opdracht per briefing van een modehuis of beroemdheid. Daarin wordt omschreven waaraan de geur moet voldoen en welke gedachten en/of herinnering het op moet roepen. Of welke illusie het moet creëren. Dit gebeurd naar aanleiding van marktonderzoeken en het is dus niet vreemd dat er ook een onderzoeksbureau aan meewerkt. Deze onderzoekt de doelgroep met leeftijd, geslacht, persoonlijkheid, status etc. Soms worden er zelfs geluid en/of beeldmateriaal meegezonden om een sfeer te benadrukken. Hier gaan dan verschillende neuzen mee aan de slag.
Gemiddeld neemt dit zo’n anderhalf jaar of soms langer in beslag tot de uiteindelijke geur er is met goedkeuring van de opdrachtgever. Soms worden geuren in tussentijd aangepast in opdracht van de opdrachtgever of wordt de doelgroep aangepast of worden bepaalde ingrediënten verboden of per wet gereduceerd in hoeveelheden.
Soms komt er ook een conflict met de “neus” omdat hij overtuigd is van zijn creatie en er niets in of uit wil halen.
Tegenwoordig worden alle ingrediënten van een parfum geproduceerd door fabrieken. De zeer kwetsbare grondstoffen worden ook wel in het land van herkomst verwerkt. Soms wordt een grondstof op de plaats van bebouwing al verwerkt tot een concrète, wat dan later weer verwerkt wordt tot absolu. De meeste parfumeurs kopen in bij de fabriek, maar er zijn er ook die direct bij de kwekers inkopen. Daarna worden door middel van het doseren en mengen van de synthetische grondstoffen en de natuurlijke grondstoffen een concentraat geproduceerd.
Weer andere parfumeurs zenden hun gekozen grondstoffen naar bedrijven die de composities door middel van een formule samenstellen. Vervolgens worden de concentraten in grote roestvrijstalen vaten gedaan. Dit om het concentraat langer met de alcohol in contact te houden wat ten goede komt aan de optimale geurkwaliteit. Dit noemen we macereren.